ยถา ติสฺโส อุปมา ปุพฺเพ อสฺสุตา จ อสฺสุตปุพฺพา จ ปฏิภนฺติฯ โย หิ โกจิ กาเมสุ อวีตราโคติ…เป.… ทุเว อุปมา อโยนิโส กาตพฺพา ปจฺฉิเมสุ วุตฺตํฯ ตตฺถ โย จ ปรโต โฆโส โย จ อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาโร – อิเม ทฺเว ปจฺจยาฯ ปรโต โฆเสน ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา – อยํ วุจฺจติ สุตมยี ปญฺญาฯ ยา อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาเรน อุปฺปชฺชติ ปญฺญา – อยํ วุจฺจติ จินฺตามยี ปญฺญาติฯ อิมา ทฺเว ปญฺญา เวทิตพฺพาฯ ปุริมกา จ ทฺเว ปจฺจยาฯ อิเม ทฺเว เหตู ทฺเว ปจฺจยา สาวกสฺส สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปฺปาทายฯ

[3] ตตฺถ ปรโต โฆสสฺส สจฺจานุสนฺธิสฺส เทสิตสฺส อตฺถํ อวิชานนฺโต อตฺถปฺปฏิสํเวที ภวิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ น จ อตฺถปฺปฏิสํเวที โยนิโส มนสิกริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ปรโต โฆสสฺส สจฺจานุสนฺธิสฺส เทสิตสฺส อตฺถํ วิชานนฺโต อตฺถปฺปฏิสํเวที ภวิสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ อตฺถปฺปฏิสํเวที จ โยนิโส มนสิกริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ เอส เหตุ เอตํ อารมฺมณํ เอโส อุปาโย สาวกสฺส นิยฺยานสฺส, นตฺถญฺโญฯ โสยํ น จ สุตฺตสฺส อตฺถวิชานนาย สห ยุตฺโต นาปิ โฆสานุโยเคน ปรโต โฆสสฺส อตฺถํ อวิชานนฺเตน สกฺกา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อลมริยญาณทสฺสนํ อธิคนฺตุํ, ตสฺมา นิพฺพายิตุกาเมน สุตมเยน อตฺถา ปริเยสิตพฺพาฯ ตตฺถ ปริเยสนาย อยํ อนุปุพฺพี ภวติ โสฬส หารา, ปญฺจ นยา, อฏฺฐารส มูลปทานิฯ

ตตฺถายํ อุทฺทานคาถา

โสฬสหารา เนตฺตี, ปญฺจนยา สาสนสฺส ปริเยฏฺฐิ;

อฏฺฐารสมูลปทา, กจฺจายนโคตฺตนิทฺทิฏฺฐาฯ

[4] ตตฺถ กตเม โสฬสหารา?

เทสนา วิจโย ยุตฺติ ปทฏฺฐานํ ลกฺขณํ จตุพฺยูโห อาวฏฺโฏ วิภตฺติ ปริวตฺตโน เววจโน ปญฺญตฺติ โอตรโณ โสธโน อธิฏฺฐาโน ปริกฺขาโร สมาโรปโน – อิเม โสฬส หาราฯ

ตตฺถ อุทฺทานคาถา

เทสนา วิจโย ยุตฺติ, ปทฏฺฐาโน จ ลกฺขโณ [ปทฏฺฐานญฺจ ลกฺขณํ (ปี.)];

จตุพฺยูโห จ อาวฏฺโฏ, วิภตฺติ ปริวตฺตโนฯ

เววจโน จ ปญฺญตฺติ, โอตรโณ จ โสธโน;

อธิฏฺฐาโน ปริกฺขาโร, สมาโรปโน โสฬโส – [โสฬส หารา (ปี. ก.)];

[5] ตตฺถ กตเม ปญฺจ นยา?

นนฺทิยาวฏฺโฏ ติปุกฺขโล สีหวิกฺกีฬิโต ทิสาโลจโน องฺกุโสติฯ

ตตฺถ อุทฺทานคาถา

ปฐโม นนฺทิยาวฏฺโฏ, ทุติโย จ ติปุกฺขโล;

สีหวิกฺกีฬิโต นาม, ตติโย โหติ โส นโยฯ

ทิสาโลจนมาหํสุ, จตุตฺโถ นยลญฺชโก;

ปญฺจโม องฺกุโส นาม [ปญฺจมํ องฺกุสํ อาหุ (ปี. ก.)], สพฺเพ ปญฺจ นยา คตาฯ

[6] ตตฺถ กตมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิ?

อวิชฺชา ตณฺหา โลโภ โทโส โมโห สุภสญฺญา สุขสญฺญา นิจฺจสญฺญา อตฺตสญฺญา สมโถ วิปสฺสนา อโลโภ อโทโส อโมโห อสุภสญฺญา ทุกฺขสญฺญา อนิจฺจสญฺญา อนตฺตสญฺญา, อิมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิฯ ตตฺถ นว ปทานิ อกุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติฯ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติฯ

กตมานิ นว ปทานิ อกุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติ?

อวิชฺชา ยาว อตฺตสญฺญา, อิมานิ นว ปทานิ อกุสลานิ, ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติฯ

กตมานิ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติ?

สมโถ ยาว อนตฺตสญฺญา, อิมานิ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติฯ อิมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิฯ